جهان کنونی در زمینه تکنولوژی و صنعت پیشرفت های قابل توجهی کرده است اما امکانات بیشتر الزاما آرامش به همراه نیاورده بلکه در مقابل، طبق آمارهای رسمی شاهد درصد بالایی از نارضایتی، بیماری‌ها و اختلالات عصبی بین انسانها هستیم. امروزه استرس، اضطراب پوچی در زندگی و حس سردرگمی افزایش یافته و در این رابطه مرز چندان روشنی بین کشورهای پیشرفته و غیر پیشرفته وجود ندارد. در دنیای پیچیده فعلی که پیوسته در حال تغییر و تحول میباشد لازمه زندگی درست، توانمندی در تفکر است. منظور از مهارت‌های تفکر، مجموعه ای از مهارت های اساسی است که سبب می شود فرد بر فرآیندهای ذهنی خود تسلط داشته باشد.
در این مطلب مروری داریم بر یکی از انواع اضطراب به نام (اضطراب تحصیلی) و راهکارهای مقابله با آن به عنوان یکی از تجربه های آشنا و ناخوشایند برای دانش آموزان عزیز و آن را بررسی خواهیم کرد. واژه استرس را اولین بار هانس سلیه در دهه چهل میلادی به‌کار برد. او لغت استرس را از حوزه فیزیک و مکانیک اقتباس کرد ولی امروزه مفهوم استرس بسیار فراتر از معنای اولیه آن است و همچنین علل اضطراب از نظر روانشناسان و مکاتب مختلف، کاملا متفاوت می باشد. استرس با هر علتی که اتفاق بیفتد اصولا نشانه هایش در چهار قسمتِ احساسی، جسمی، ذهنی و رفتاری نمایان می‌گردد.
اضطراب تحصیلی دلهره‌ای است که دانش‌آموز در روند یادگیری موارد درسی با آن روبه‌رو میشود. به طور کلی دو نوع اضطراب برای دانش آموزان وجود دارد، در نوع اول اضطراب کمتر و قابل کنترلی وجود دارد و حتی باعث افزایش انگیزه برای درس خواندن میشود. اما اضطراب نوع دوم شدیدتر است و بر کارایی و عملکرد فرد تأثیر می‌گذارد. این اضطراب نشانه‌هایی از جمله تحت فشار قرار گرفتن، ایجاد حالت تهوع، ترس زیاد، حس دلهره دارد و میتواند موجب بروز خشم و در مواردی درگیر شدن با دیگر افراد شود.
این نوع از اضطراب، احساسی است که دانش‌آموزان معمولا در فصل امتحانات و یا در طول سال تحصیلی تجربه می‌کنند و به طور کل فرد را در شرایطی قرار میدهد که در مورد توانایی خود دچار تردید میشود. نتیجه آن نیز این است که شخص توانایی مقابله با موقعیت‌های دشوار را نخواهد داشت و اگر در موقعیتی قرار گیرد که نیازمند حل مشکل است، شدت اضطراب و نگرانی وی بیشتر میشود.
گزیده ای از عوامل اضطراب تحصیلی
خانواده
نقش خانواده در تمام مراحل زندگی ما قابل لمس میباشد. خانواده اساسی‌ترین واحد جامعه است، به همین دلیل برخی از پژوهشگران خانواده را مهمترین کانون یک جامعه می‌دانند.اولین محیطی که رفتارهای فرد را شکل میدهد، خانواده میباشد. یکی از اصلی‌ترین علل اضطراب تحصیلی، وابستگی شدید بین کودک و والدین است که سبب استرس ناشی از جدایی کودک و حس مدرسه هراسی میشود. همچنین عدم تامین نیاز‌ها در خانه، بی‌اعتمادی در خانواده، انتظار بیش از حد از فرزندان، فقر، سختگیری و مقایسه با دیگران از دیگر عوامل مدرسه‌هراسی و اضطراب به شمار میروند.
نقش معلم
معلمان ضمن پرهيز از ايجاد رقابت ناسالم در ميان دانش آموزان، بايد به خاطر داشته باشند كه هدف از امتحان، صرفا ارزيابي از آموخته های دانش آموزان است. بنابراين از انتظار و توقع بيش از حد در طرح سؤال‌هاي امتحان پرهیز کنند. همچنین برخوردهای نامناسب مثل تنبیه، تحقیر و پیش داوری در افزایش اضطراب دانش آموزان نقش دارند.
مدرسه یا آموزشگاه
مدرسه و دیگر مراکز آموزشی نقش عمده‌ای در ایجاد و تشدید اضطراب تحصیلی دارند. به این صورت که گاهی فشارهای آموزشی که فراتر از ظرفیت دانش آموز است منجر به ایجاد استرس و تنش در فرد میشود. همچنین توقعات نابجا و بیش از حد مسئولین مدرسه، تغییر مدرسه و تامین نشدن نیازهای آموزشی و پرورشی دانش‌آموز میتواند سهم مهمی در استرس زایی آنها داشته باشد. گاهی چندین عامل دست به دست هم می دهند و سبب ایجاد اضطراب امتحان می شوند. عملکرد ضعیف در امتحانات قبلی، روش های غلط مطالعه نیز برخی از عوامل سبب ساز اضطراب امتحان به شمار می‌آیند.
منابع درسی
کتب درسی که با شرایط سنی و توان فکری دانش آموزان تناسب نداشته باشند باعث ایجاد حس ترس و اضطراب می گردند. تهیه منابع آموزشی و کمک آموزشی با محتوای جامع و هدفمند تا حد زیادی مسیر تحصیل را برای دانش آموزان هموار میکند. والدین نیز به واسطه چنین منابعی می توانند نقش پررنگی در پیشبرد شرایط تحصیلی فرزندانشان داشته باشند.
رهایی از اضطراب تحصیلی
یکی از کلیدی ترین راههای رفع اضطراب، اصلاح عوامل اضطراب‌زا میباشد. در ادامه به راهکارهای رفع اضطراب درسی خواهیم پرداخت.
برنامه ريزي درست و اصولي
با برنامه ريزي درست و اصولي ميتوان از عهده بخش عمده های از فرآیند يادگيري برآمد. کسي که به خوبي برنامه ريزي ميکند ميتواند اوقات فراغتي را نيز براي خود داشته باشد. به این وسیله حدودي ترس ناشي از امتحانات کاسته ميشود. مهمترين مساله در برنامه ریزی هدفمند، تقسيم بندي درست و استفاده بهينه از زمان است.
اولويت بندي کردن
در آغاز سال تحصیلی برنامه خود را آماده کنيد. در این برنامه ریزی رعایت اولویت بندی بسیار مهم میباشد. باید به خاطر داشت که در برنامه مذکور حتما زمانی برای استراحت، ورزش، تفریح و امور اتفاقی در نظر گرفته شود. یک برنامه مدون و واقع بینانه قطعا تا حدود زیادی میتواند ما را به اهدافمان نزدیک نماید.
مدرسه مناسب
در مدرسه مطلوب شرایطی ایجاد می‌کنند که به رشد و پرورش دانش‌آموز منجر میشود. امکانات استاندارد آموزشی، ایجاد شرایط عاطفی مناسب، احترام به شخصیت دانش آموزان، تنوع در تکالیف درسی، وجود مشاوره در مدرسه و فراهم نمودن جو مثبت از مهمترین ویژگی‌های مدرسه مناسب است.
نقش معلم و والدین
والدین و آموزگارانی که با درک درست به دنبال حل مشکلات دانش آموزان هستند و انتظارات فراتر از توان دانش آموز ندارند، سبب جلوگیری و کاهش اضطراب در آنان خواهند شد.
مثبت نگری
افکار منفی را کنار بگذارید و دیدگاه مثبت نسبت به خودتان و توانایی‌هایتان را جایگزین آنها کنید. آموزش مهارت مثبت اندیشی برای افراد به ویژه کودکان و نوجوانان به منظور تقویت و بهبود ارتباط مثبت با دیگران، ترویج احساسات مثبت، شناخت و ادراک مثبت در افزایش عزت نفس و رفع استرس، بسیار مفید و سودمند است.
ارزشیابی صحیح
هدف از ارزشیابی باید ارج نهادن به تلاش دانش‌آموز، آشنایی با نقاط قوت و ضعف درسی و فراهم نمودن زمینه‌ای برای تلاش و پیشرفت باشد نه عرصه های برای ایجاد تشویش و سرخوردگی.
سایر راهکارها
گوش دادن به موسیقی، عبادت، ورزش کردن، به کاربردن درست تکنیک‌های تنفسی و ریلکسیشن، ظرفیت ذهنی و جسمی ما را افزایش میدهند و در نتیجه برای کاهش استرس موثر میباشند.
سخن آخر
دوستان عزیز به خاطر داشته باشید که مدیریت اضطراب تا حد زیادی بستگی به سبک زندگی افراد دارد. در این راستا آگاهی و کمک والدین به دانش آموزان جهت اصلاح عوامل اضطراب زا تاثیر به سزایی در عبور از بحران اضطراب درسی دارد. امیدواریم که این مطلب برای شما مفید بوده باشد.
روزگار به کام شما
سازمان انتشاراتی کاگو – نگار طاهرخانی
